07:32 19.02.2025 16+
ЧУРУКЧУНУН 30 ХАРЛААНЫНГА ТУРАСКААТКАН ЧУРУКТАР ДЕЛГЕЛГЕЗИ,
САКТЫЫШКЫН КЕЖЭЭЗИ
Хайыраканда Ольга Чудуймааевна Донгак аттыг культура бажынынга Чадаанада Константин Чулдумович Тамдын аттыг уругларнын уран чуул школазынын чурулга уран чуулунун башкызы Сайдаш Менгиленович Кара-Салдын чырыткылыг адынга болгаш 30 харлаанынга тураскаадып, чуруктар делгелгези болгаш оореникчилер аразынга чуруктар моорейин эрттиргени онзагай болуушкун болур. Каш чылдар бурунгаар Чадаанада уругларнын уран чуул школазынын концерт залынын ханазынга чурулга салбырынын башкыларынын организастаан делгелгезин-даа сонуургал-биле коргенимни сакты-дыр мен.
Чадаананын амгы Монгуш Мерген-Херел аттыг культура бажынынга тозан чылдар эгезинде чуруктар делгелгезин «Чадаананын чадаганы» чечен-чогаал каттыжыышкынынын чурукчулары Монгуш Сергей Маадыр-оолович, Монгуш Виктор Имажапович, Саая Дмитрий Кучал-оолович болгаш оскелер-даа организастап эрттиргеннер. Чурукчулар ынчан чоок кижилеринин портреттерин, пейзажтар, натюрморт болгаш оске-даа ажылдарны устуг будуктар, карандаш болгаш кара беге, тушь-биле ак саазынга нарын шыйыглар, оске-даа уран аргалар ажыглап кылганнар.
Чурукчу башкы Сайдаш Менгиленовичинин чырыткылыг адынга тураскааткан бодунун кылган ажылдарынын делгелгезинде кырган-авалары, угбалары, чоок кижилери, эш-оору, бодун чураан чуруктары- автопорттреттерни сценада, сцена баарында болгаш оон ийи талазында делгеп салган. Залдын солагай талазында экран дамчыштыр Чадаанада Константин Чулдумович Тамдыннын адын эдилээн уругларнын уран чуул школазынын чурулга салбырынын башкызы Сайдаш Кара-Салдын оореникчилери-биле янзы-буру чурулга делгелгелеринге киршкенинин, шанналдар алганын бадыткаан хундулел бижиктер, дипломнарны тускай дептерде чыып делгээнин сонуургадым. Оларнын аразында Бай-Тайга кожууннун Хертек Коштайович Тойбу-Хаа аттыг уран чуул школазынын удуртулгазынын «Хуулгаазын бийир» 2022-2023 чылдарда ооруп четтиргенин илереткен бижии, Ак-Довурак хоорайнын «Авыралдыг авам –алдын хун дег, чырыткым» -деп уран чурулга моорейинге салым-чаяанныг оореникчилерни белеткээни дээш хундулел бижик, Тыва Республиканын Ростислав Докур-оолович Кенденбил аттыг уран чуул школазынын композиторнун 100 харлаанынга тураскааткан «Уругларнын коружу-биле хогжум аялганыёэн делегейи» деп моорейге дипломантыны белеткээни дээш оске-даа шанналдар аныяк чурукчунун уран чурулга делегейинде онзагай черни ээлеп турарын бадыткаар.
Бодум хуумда Сайдаштын мал ажыл-агыйы-биле холбаалыг чуруктарын, даглыг чернин пейзажтарын катап-катап коорумге, сагыш-сеткилимге дыка чоок болду. Чаш назынында кырган-авазынын авазы СЭКП-нин ХХII съездизи аттыг совхозтун мурнакчы хойжузу, маадыр-ие Сат Шооча Шойовна Кегээн-Булакка чайлаар болгай. Ылангыя аъттар, аргада аъттыг кижи деп чурук, Кегээн-Булактын Киленниг, Адыр-Бажы, Сооскенниг, Удур –Каът болгаш оске-даа черлернин оът-сиген, чечек чимис шимээн каас-чараш черлеринин дыттар, поштери, кадыр-каскактарын чураан ажылдарны чуруп, кааны – тывызык…
Хайыраканга бо чылын Шагаа будуузунде эрткен «Буянныг чорук. Ортемчей. Уран чуул» деп уруглар аразынга уран чурулга моорейинге 70 ажыг улуг, биче болукке хамааржыр ангы-ангы назы-харлыг чуруур салым-чаяанныг Чыраа-Бажы, Бажын-Алаак, Теве-Хая, Чадаана хоорайнын 4 школазындан болгаш Хайыракан ортумак школазындан оолдар, кыстары киришкеннер.
Чоон-Хемчик кожууннун чагырга даргазынын социал-политика талазы-биле оралакчызы Джамиля Джоновна Монгуш - 2025 чылдын февраль 17-де, 30 харлаар турган чурукчу башкы Сайдаштын авазы. А делгелгенин ажылынга Тыванын кадеттер училищезинин башкызы Уран Дмитриевна Саая чалаткан. Чыраа-Бажы ортумак школазында чурулга студиязын ажыдып, хой-хой оореникчи, чурукчуларны ооредип, кижизиткен хоочун чурукчу башкы Алексей Доржуевич Куулар жюри кежигуну бооп киришкен. Сайдаш Кара-Салдын бичиизинден Чадаананын уран чуул школазынга чурулга уран чуулунге баштайгы сонуургалын оттуруп, хандыкшыдып, оореткен ынак башкызы Уран Саая болур.
Чадаананын уран чуул школазынга чурук кичээлдеринин башкызы кылдыр ажылдап турган Дмитрий Кучал-оолович Саая оон ачазы. Ол бодунун уезинде база-ла дыка хой оореникчилерге чурулга уран чуулунун янзы-буру аргаларын ооредип, байлак арга-дуржулгазын дамчыдып, чуруктар делгелгелерин организастажып чораан. Устунде Мерген-Херел аттыг культура бажынынга чуруктар делгелгезин бир-ле чылын кылганын бо материалга чижек кылдыр киириштиргеш онзалап айыттым. Ол уенин чурукчуларындан Сергей Маадыр-оолович Монгуш ам-даа хоорайда чурттап орар. Каш чылдар бурунгаар ол Чоон-Хемчик кожууннун, Чадаана хоорайнын ыдык ырызын, сулдезин чуруур конкурс - моорейлерге ажылдарын бараалгадып, киириштирип турганын номчукчуларга катап база сагындырдым. Чоон-Хемчик кожууннун каш чылдар бурунгаар ыдык сулде демдээн 2011-2012 чылдарда бистин солунувустун бирги арыннарынга салып турган чуве.
Хайыраканнын культура бажынынче кирип кээрге, оон ханаларында 70 ажыг школачы оолдар, кыстар моорейнин негелдези езугаар «Буянныг чорук. Делегей. Уран чуул» деп темага янзы-буру чуруктарны делгеп, кызымакайы-биле киришкеннер. Байырлыг хемчегнин ажыдыышкынынга Чечен-оол Экер-оолович Ооржак киришкеш, чээнинин дун оглу, чурукчу Сайдаштын оожум топтуг будуштуун, чараш- каас чуруктар чуруурунга хандыкшылдыын, Хайыраканнын амгы суму чагыргазынын чанында Мани хуртузун кылырынга киржилгезин, Чадаананын Устуу, Алдыы хурээлеринин Кызылда Сут-Хол хурээзинде сарыг шажыннын Мани хуртузу болгаш оске-даа тудугларын каастажып, шеверлээринге киириштирген улуун сактып чугаалааш, чурукчу оолдар, кыстарны уран чурулганын моорейлеринге чедиишкинниг киржирин, кайгамчык каас-чараш ажылдарны уран чурулга аргазы-биле коргузерин кузээн.
«Буянныг чорук - делегейни камгалаар» деп кыйгырыгга оолдар, уругларнын чураан ажылдары темазынга дугжуп турар, киржикчилернин назы- хар аайы-биле чуруктары хой янзы угланыышкынныын эскердим. Жюри кежигуннери байырлыг байдалга шанналдарны тыпсып тургаш, киржикчи болганынга шанналдарны тывысканы - таарымчалыг болду. Бир дугаар бо чоокку чылдарда кожуун чергелиг эрткен хой школачы оолдар, кыстар киржип турар чураан чуруктар делгелгезинин деткикчилери Джамиля Джоновнанын авазы, угбалары, даайлары, чаавалары, чоок кижилери, Чадаанада М. Мерген-Херел аттыг культура бажыны, Чадаанада Культура сайзырадыр топ, К.Ч. Тамдын аттыг уран чуул школазыныё коллективи, уран чуул ажылдакчылары. Аныяк чурукчу, Чадаанада К.Ч. Тамдыннын адын эдилээн уран чуул школазынын башкызы чораан Сайдаш Менгиленович Кара-Салдын 30 харлаанынга тураскааткан сактыышкын кежээзи солун концерт программазы-биле доозулган.
Туннел сос орнунга:
Соолгу чылдарда ус-шеверлернин, чурукчуларнын делгелгелерин организастап кылыры шуут-ла болдунмайн турар, ол ышкаш ус-шеверлернин тускай мастерскаязы чок. Бистин Чоон-Хемчик кожууннун ылангыя Хайыраканнын чурттакчы чонунун аразында тыва аътка эзер, чуген, чулар, сыдым кылыр, алдын, монгун, хулерден каасталгалар шуткуур дарганнар, чазаныкчылар аажок хой. Оларнын чогаадыкчы ажыл-чорудулгазын бедик деннелче чедирер, деткиир талазы-биле бурунгаар ажылдарны Чоон-Хемчик кожуунда чонну ажылга хаара тудар товунун социал керээ талазы-биле специалистери кылып болур аргазы бар бооп магат. А Чадаананын уран чуул школазынын салбырын чурттун Президентизи В.В. Путиннин ооредилге, «Культура» толевилелдеринин негелдези-биле чаартып кылыр талазы-биле ажылдарны, санаашкыннарны кылгаш, тус чернин деннелинге кодуруп, келир уеде салым-чаяанныг чурукчуларнын, ус-шеверлернин озулдезинче бурунгаар сайзыралды кылып болгу дег. Чадаанада чурукчуларнын, шеверлернин, ус-дарганнарнын мастерскаязын азы бир-ле ындыг ордуну деткикчи меценат кижи кылдырып каар болза, алызы барып, чер чурттувустун, озуп орар салгалдарывыстын сайзыралынга, ниити культурлуг амыдыралынга коску чедиишкин болур.
Вячеслав МОНГУШ, «Чаа орук» солуннун кол редактору.
89759
Оставить сообщение: